Çilek, üzümsü meyveler grubuna girmektedir. Meyvesi gerçek bir meyve olmayıp yenen kısmı 40-60 kadar pistilin birleştiği çiçek tablasıdır.Botanik anlamda çilek üzerindeki tohumlardır(achene) dir.Sofralık taze olarak tüketiminin yanında sanayide de geniş ürün yelpazesinde tüketilmektedir. Çilek, su ve mineral elementlerini topraktan, carbon dioksiti havadan alarak bitki gelişimi ve meyve üretimi saglar. Carbon ,hidrojen ve oksijen bitkinin ve meyvenin%90 kuru ağırlığını oluşturur. N,P,K,Ca,Mg,S bitkinin büyümesi ve meyve üretimi için gerekli makro elementler olup dikimden önce toprağa N uygulaması başarılı bir üretim için gereklidir. Fe,Mn,Zn,Mo,Cu,Cl,B mikro elementlerin uygulaması üretim periyodu içinde yapılır. Çilek yüzeysel kök yapısına sahip otsu bir bitkidir. Kökler iyi drene edilmiş(süzek) topraklarda 60-70 cm' ye kadar iner. Ağır topraklarda ise kökler yatay büyür. Çilekte çiçekler salkım şeklindedir. Buna değişmiş gövdede denilebilir. Çilekte iyi tozlanma gereklidir. Arı, rüzgar ve yerçekimi tozlanma için yeterlidir. Meyve tutumu için hiçbir şekilde bitki gelişim düzenleyiciler kullanılmaz. Çiçeklenme dönemindeki Soğuk hava,böcek zararları ve İyi tozlanmamış çiçeklerde şekil bozukluğu olur. Tozlanmadan sonra meyve genelde 20-35 günde hava koşularına bağlı olarak olgunlaşır .
ÇİLEĞİN GÜN UZUNLUĞUNA DUYARLILIĞI
Çilek kısa gün ve nötr gün çeşidi olarak ikiye ayrılır. Kısa gün çeşitleri çilekte gece sıcaklıkları 7.2 C derece gün uzunluğu 14 saat den kısa günlerde çiçek gözleri oluşur, bunlar kısa gün çeşitleri olarak adlandırılır. Nötr çeşitler ise gün uzunluğuna bağlı olmadan ortalama gece sıcaklığı 15 C derece altıda meyve veren çeşitlerdir. Bunlara daima meyve veren çeşitler olarak da adlandırılır. Çilek bitkisinin soğuklanma ihtiyacı 400-500 saat arasındadır. Soğuklanma ihtiyacı fazla karşılanmış çilek bitkilerinin vegatatif aksamı güçlü çilek verimi ise azdır, soğuklanma ihtiyacı limitlerinde karşılanmış bitki ise vegatatif aksamı zayıf çilek verimi ise yüksektir. Bu sebeple çilekte verim ile gün uzunluğu ve ortalama sıcaklık çok yakından ilgilidir. Bunun içindir ki bir bölgeye uyan çeşit, diğer bölgeye uymayabilir.
TOPRAK İSTEKLERİ
Çilek yetiştiriciliği için en uygun toprak süzek, kumlu-tınlı hafif topraklardır. Ec si 1 mmho/cm den yüksek tuzlu topraklarda, kireç oranı yüksek ve toprak PH’ı 5,5-6 dan yüksek topraklarda çilek yetiştirmek önemli problemler yaratmaktadır.
İKLİM İSTEKLERİ
Ekolojik şartlar çileğin kalitesine direkt etkilidir. İklim, rakım ve toprak çilek yetiştiriciliğinin sınırlarını belirlemektedir. Çilekte çiçeklenme uzun periyoda dağıldığından don ürünün tamamına zarar vermez. Çilek, yetiştiricilik riski en az olan bitkilerden biridir. Çilek, Ülkemizin bütün coğrafi bölgelerinde yetiştirilen hemen hemen tek bitkidir.Kışlık dikimlerde Ocak ayı ortalama sıcaklığı 10 C derece ve üstünde olan bölgelerde iyi sonuç verir.
ÇEŞİT VE FİDE SEÇİMİ
Çilek de şoklu(frigo), tüplü ve taze fide olarak üretim yapılır. Şoklu fide soğuklanma ihtiyacını fideliklerde karşılamış, vegatatif gelişmesi durmuş -2 C derecede soğuk hava tesislerinde muhafaza edilen fidedir. Fidelik rakımı 700-1100m ve üzerinde ise Kasım-Aralık aylarında alçak rakımlarda ise Aralık-Şubat aylarında fidelikten sökülerek soğuk hava depolarında muhafaza edilir. Şoklu fideler Ağustos-Eylül ayının ilk haftası arasında dikimi yapılır.
Taze fide ise rakımı 700 m’den yüksek fideliklerde gün uzunluğu 13 saat’den az ve ortalama gece sıcaklıkları 7.2 C derecelerde çiçek gözleri oluşur Ekim-Kasım aylarında sökülerek +2 C derecelerde muhafaza edilerek dikim alanlarına sevk edilir.Erkencilik taze fide ile üretimin en büyük avantajıdır.
Tüplü fide ise fideliklerde stolonlardan elde edilen fidelerin torf+perlit karışımı veya direk fidelik toprağının viyol veya naylon keselere alınması ile olur. Topraksız kültürde elde edilen fideler soğuk hava tesislerinde +2 C derecede bekletilerek soğuklanma ihtiyacı karşılanır.
Çeşit seçiminde ise üretim yapılacak bölgenin ekolojik koşulları ve Pazar şartları göz önüne alınarak seçim yapılır.Ülkemizde kısa gün bitkisi olan Camarosa çeşidi %90 oranında dikimi yapılmaktadır. Nötr gün çeşitlerinden ise Albion,Diamente,Aroma ve Selva dikilmektedir.Nötr gün çeşitlerinin ilkbaharın ortasında dikilmesi ile kışlık dikime göre daha erkencilik sağlar.Nötr gün çeşitlerinin dezavantajı kötü meyve şekli ve lezzetsiz olmasıdır.
California Üniversitesinin yeni ıslah ettiği Ventana dünyada Camarosanın yerine geçmiştir. Ülkemizde bu çeşitler Camarosa dahil tescil altına alınmadığından ithal edilememektedir. İhracat amaçlı ve meyve bahçesi kurmak şartı ile üretim yapılacaksa özel koşullar altında ithalat izni verilmektedir. Çilek üretiminde dünya şoklu fideden taze fideye dönmektedir. 700 m’den yüksek fideliklerde elde edilen fidelerle üretim şoklu fideden daha iyi sonuç vermektedir. Şoklu fideler verime Mart ayında başlar ve havalar ısınıncaya Haziran-Temmuz’a kadar devam eder.Yüksek rakımlı fideliklerden elde edilen taze fideler ise Ocak ortasında verime başlar ve havalar ısınıncaya kadar Haziran –Temmuz ayına kadar devam eder. 700 m’den düşük fideliklerden elde edilen taze fideler ise Aralık ayında verime başlar Şubat-Mart aylarında biter. Yüksek rakımlı fideliklerden elde edilen taze fidelerin meyvelerinde homojen meyve büyüklüğü, renk ve şekil elde edilirken düşük oranlarda ikinci sınıf meyve elde edilir. Şoklu fidelerde ise yüksek oranlarda şekilsiz ve ikinci sınıf meyve elde edilir.
Çilek örtü altında ve açık alanda üretimi yapılan bir bitkidir. Açık alanlarda yazlık dikim(Frigo Fide) 5000 bitki/dk,Örtü altında ise Kışlık dikim(Taze fide) 8000bitki/dk. ile üretim yapılır. Dikimden önce 150kg Superphoshpate/dk. ve 4-6t/dk organik gübre verilmeli. Toprak fümigasyonu ve solarizasyon yapılmalıdır. Kışlık dikimde yatak genişliği 1m yükseklik 30 cm olmalıdır. Örtü altı dikimde yağmurlama ve damlama sistemi birlikte kullanılmalı dikimden önce toprağın su ihtiyacı karşılanmalıdır, kuruya dikim yapılmamalıdır. Fideliklerden alınan fideler akşam serinliğinde derin ve yüzlek olmamak üzere kökler dik olarak dikilmelidir. Derin dikimden dolayı bitki ölümleri meydana gelir.
Dikimle beraber sulamaya başlanır iklim ve hava durumuna (sert rüzgar,sıcak hava) göre serinletmek için yağmurlama ile sulama yapılır. İki hafta sonra tamamen damlama sulamaya geçilir. Dikimden bir ay sonra mulch plastik çekilir çünkü ot kontrolü, meyvelerin temizliği, meyvelerin toprakla temasını engellemek ve toprak yüzeyinin ısıtılması içindir.
Yılık dekara 15-20 kg.saf azot 35-40kg saf potasyum çilek bitkisi tarafından topraktan alınır. Topraktaki 30 ppm P seviyesi yeterlidir, unutulmamalıdır ki toprakda yüksek seviyedeki P diğer elementleri bağlar, özellikle mikro elementleri. Kök bölgesinde düşük Ph için sülfirik asit uygulaması iyi sonuç vermektedir. Asit uygulaması tehlikeli sonuçlar meydana getirebilir, uzman kontrolünde uygulanması gerekir. Damlama ile her suyunda gübreleme yapılmalıdır. Örtü altı çilek yetiştiriciliğinde havalandırma özellikle kışın çok önemlidir. Yağmurlu havalar hariç mutlaka havalandırma yapılmalıdır. Havalandırma yapılmayan seralarda tozlaşma gerçekleşmediğinden meyve kalitesi düşer. Sera içi yüksek sıcaklık vegatatif gelişimi hızlandırır fakat meyve ve yaprak yanıklığını da beraberinde getirir. Sera içi yüksek nem ve sıcaklık yaprak lekeleri, botritis ve kırmızı örümcek riskini artırır.
Kimyasal ilaçlarla mücadelede hasat ile ilaçlama tarihlerine dikkat edilmeli. Çiçek ve meyve döneminde yapılan ilaçlamalar meyvenin tadını değiştirmektedir. Don çilek bitkisine zarar vermez fakat uzun süreli donlar kök hastalıklarına sebep olur. Çiçek ve meyveyi korumak için sera içine çekilen ısı perdeleri yatak üzerine çekilen elyaf çiçek ve meyveyi korur. Uzun süre yatak üzerine çekilen elyaf tozlaşmayı engellediğinden dolayı şekil bozukluklarına sebep olur. Isı perdesi veya elyaf kullanımında gündüz havalandırılması mutlaka yapılmalıdır.
Prodenia,Kırmızı Örümcek,California Thrips,Botritis,Mildew,Yaprak lekeleri ve kök hastalıkları ile kültürel ve kimyasal mücadele edilmelidir.
Topraksız tarımda amaç bitkilerin gelişimini besin solüsyonu yardımıyla sağlamak, bitkilerin besin ve su ihtiyacını stres meydana getirmeden karşılamaktır. Erkencilik, Birim alandan fazla ürün almak 24000 Çilek Fidesi/dk.Üniform üretim, Besinler gerektiği miktarda verildiğinden raf ömrü uzun ve daha lezzetlidir. Toprak kökenli hastalık, zararlılar ve yabancı ot mücadelesi olmadığından kimyasal ilaç kullanımı azdır. Toprak işleme, dezenfekte ve yıkama olmadığından işgücü ve zamandan kazanılarak kısa sürede tekrar üretime geçilir. Tarımsal üretime uygun olmayan arazilerde üretim yapılarak tarım arazileri korunabilir. Topraksız tarımın dezavantajı ise yatırım maliyetinin yüksekliği, üreticinin özel bilgi ve deyime sahip olması, Ec,Ph ve besin solüsyonlarındaki değişimden bitki çok çabuk etkilenir ve Fusariom,Verticillium gibi hastalık etmenleri hızlı yayılır.
