Hıyar kabakgiller (cucurbitaceae) familyasına ait bir yıllık bir kültür bitkisidir. Anavatanı Hindistan olup, Orta Asya, İran ve Anadolu üzerinden Avrupa'ya yayılmıştır. Dünyada ve ülkemizde fazlaca tüketilen hıyarın kalori değeri düşük olup (100 gramda 12 kalori), A ve B grubu vitaminlerince zengindir. Özellikle proteinli besinlerin alınması ile vücutta artan asidin nötrleştirilmesinde etkilidir.
Gövdesi kuvvetli, toprak üzerinde yayılıcı, sülükleri sayesinde tutunucu özelliğe sahiptir. Derinliği 30-50 cm ye kadar inen yüzeysel bir kök yapısı vardır. Erkek ve dişi çiçekler aynı bitki üzerindedir. Tozlaşma arı ve böcekler yoluyla olmaktadır. Günümüzde döllenme olmadan meyve veren partenokarp çeşitler kullanılmaktadır.
Hıyar bir ılıman iklim bitkisidir. Hafif donlardan bile etkilenen hıyar bitkisi 0.5-50C'ler arasında üşür, -20C'de ise donar. Fide yetiştirme döneminde toprak sıcaklığı 18-200C'de, hava sıcaklığı ise gece 18-200C, gündüz ise 20-240C arasında olmalıdır. Yetiştiriciliğin yapıldığı seranın sıcaklığı gündüz 21-250C, gece 15-18 0C, toprak sıcaklığı ise 18-200C olmalı, 150C'nin altına düşmemelidir.
Hıyar bitkisi hemen hemen her tür toprakta yetiştirilebilmesine karşın, besin maddelerince zengin, kaba yapılı, iyi drene edilmiş, su tutma kapasitesi yüksek, sıcak ve havadar toprakları sever. Erkencilik ön planda ise kumlu ve kumlu-tınlı toprak, fazla ürün hedefleniyorsa tınlı, killi-tınlı toprak tercih edilmelidir.
Hıyar yetiştiriciliği çeşit seçimi ile başlar, fide yetiştiriciliği, esas dikim yerine şaşırtma, gübreleme, sulama, budama (sürgün ve yaprak budaması) ile hastalık ve zararlılarla mücadele gibi konuları içine alan bir dizi işlemle devam eder.
Çeşit Seçimi:
Seçilecek hıyar çeşidi verimli, erkenci ve hastalıklara dayanıklı olmalıdır. Piyasada örtüaltı ve açıkta yetiştiriciliğe uygun oldukça fazla sayıda F1 hibrit hıyar çeşitleri bulunmakta olup, her geçen gün bu çeşitlere yenileri eklenmektedir. Bu çeşitler düşük sıcaklıklarda da meyve bağlayabildiği gibi, acılaşmamaktadır.
Fide Yetiştiriciliği:
Fide yetiştiriciliği torf kullanılarak viyollerde yapılacaksa herhangi bir gübre ve ilaç ilavesine gerek yoktur. Çıkış yüzdesinin fazla olması ve kısa sürede fide elde edilebilmesi nedeni ile torf kullanılması önerilmektedir. Torfun bulunmadığı durumlarda fide yetiştiriciliği için özel harç hazırlanmalıdır. Bu harç; yanmış ahır gübresi, bahçe toprağı ve yıkanmış dere kumunun 6-3-1; 4-2-1 veya 1-1-1 karışımı şeklinde olmalı ve kullanım öncesi %2'lik formaldehit ile dezenfekte edilmelidir. Kullanım öncesi 1 m3 harca 2 kg süper fosfat, 1 kg potasyum sülfat ve 0.5 kg amonyum nitrat ilave edilmelidir. Fide yetiştiriciliği alçak plastik tünelde yanmamış ahır gübresi kullanılarak oluşturulan sıcak yastıklarda yapılmalıdır. Viyol veya naylon fide torbalarının üzeri agryl ile örtülmelidir.
Seraya Şaşırtma:
Tohum ekiminden 3-4 hafta sonra 3-4 yapraklı olan fideler sıra arası ve sıra üzeri 100x50 cm olacak şekilde esas yerlerine şaşırtılmalıdır. Dikim sonrası can suyu verilmelidir. Şaşırtma sonrası fide kayıplarının olmaması için dikim akşamüzeri yapılmalıdır.
Sulama ve Gübreleme:
Her bitkide olduğu gibi hıyar bitkisi de düzenli sulama ve gübrelemeden hoşlanan bir bitkidir. Dikim öncesi toprak analizi yapılarak gübreleme programı oluşturulmalıdır. Karık sulama yapılacaksa fosforun tamamı, potasyumun yarısı ve azotun üçte biri dikim öncesi toprağa karıştırılmalıdır. Geri kalan potasyum ve azot ilk meyvelerin parmak iriliğini aldığı dönemden itibaren karıklara sulama suyu ile birlikte verilmelidir. Şayet damla sulama sistemi varsa sadece fosforun tamamı dikim öncesi uygulanır. Dikimden üç hafta sonra sulama suyu ile gübre uygulamasına başlanır. Piyasada mevcut hazır sıvı gübreler talimatına göre kullanılabileceği gibi, suda eriyebilen amonyum nitrat (%33 N) ve potasyum sülfat (%50 K2O) gübreleri de kullanılabilir. Litrede 200 mg azot içeren besin çözeltisi haftada iki defa verilmelidir. Ayrıca litrede 200 mg potasyum + 40 mg magnezyum + 2.5 mg demir içeren besin çözeltisi bitkinin gelişme durumuna göre haftada veya onbeş günde bir uygulanmalıdır. Bu konsantrasyonların elde edilebilmesi için sulama sisteminden geçen her 1 ton su için 600 g amonyum nitrat, 500 g potasyum sülfat, 400 g magnezyum sülfat ve 40 g demir kullanılmalıdır. Her uygulamada bitkiye verilecek gübreli çözelti ve su miktarı fide döneminde bitki başına 0.5 litre, meyve tutumundan itibaren 1.0 litre, hasadın başlamasından itibaren de 1.5 ve 2.0 litre olacak şekilde düzenlenmelidir. Bu şekilde gübreleme yapıldığı taktirde bitki yapraktan herhangi bir besin çözeltisi uygulamasına ihtiyaç duymayacaktır. Yaprak gübresi uygulamasına sadece özel durumlarda başvurulmalıdır. Normal gübreleme yapıldığı halde topraktan kaynaklanan bir sorun nedeni ile bitki bazı besin elementlerini alamayabilir. Veya hava koşullarının uygun olmaması (çok düşük sıcaklık gibi) sebebiyle bitki yeterince beslenmeyebilir. Bu gibi durumlarda yaprak gübreleri sorun çözülünceye kadar kullanılabilir. Bitkiyi topraktan yeterince beslemeden sadece yaprak yolu ile besleme tercih edilmemelidir.
Yaprak ve Sürgün Budaması:
Hıyar bitkisi çok hızlı gelişme göstermektedir. Meyvelerin iyi gelişmesi için yaprak koltuklarından çıkan sürgünler alınmalıdır. Ayrıca hasadın ilerleyen dönemlerinde alt yapraklar alınmalıdır. Bu işlem bitkinin topraktan almış olduğu besin elementlerini ve suyu meyvenin gelişmesine katkısı olmayan alt yapraklar tarafından kullanımını önlediği gibi havalanmayı da sağlayacağından hastalık ve zararlılarla mücadeleyi de kolaylaştırmaktadır. Bir diğer yararı ise birim alana harcanan ilaç miktarının azalmasıdır.
Hastalık ve Zararlılarla Mücadele:
Hıyar bitkisinin yetiştirildiği ortam sıcaklık ve nem açısından hastalık ve zararlıların gelişmesine çok uygundur. Sıklıkla karşılaşılan külleme ve mildiyö hastalıkları ile yaprak biti ve kırmızı örümceğe karşı zırai mücadele talimatlarına uygun olarak ilaçlama yapılmalıdır. İlaç seçiminde bakiye süresi kısa olan ve doğal dengeyi bozmayacak ilaçların seçimine dikkat edilmelidir
| |||||||
|
